In het zuiden van de Noordoostpolder ligt het voormalige eiland Schokland. In 1995 ontving het dorp de status van UNESCO Werelderfgoed vanwege haar geschiedenis die teruggaat tot de prehistorie.
De deelnemers verzamelden zich bij het museum/restaurant op Schokland voor koffie, thee en schokkerbrok; een plaatselijke specialiteit.
Vanwege het grote aantal deelnemers werd de groep in tweeën gesplitst. De eerste groep ging fietsen en bezocht daarna het museum. De andere groep deed het omgekeerde.
Met de fiets ging het richting het noorden, met onderweg uitleg van een zeer bevlogen gids, die veel voor Schokland heeft betekend en daar duidelijk zijn liefde voor heeft. Twee dingen hebben de geschiedenis van het eiland bepaald: het aardkundige en het sociale aspect:
De ondergrond van Schokland is grijze, zandige vuursteenrijke keileem als restant van een stuwwal, waarop ook Texel, Wieringen, Urk en Vollenhove liggen. Deze stuwwal werd 150.000 jaar geleden gevormd tijdens het Saalien (voorlaatste ijstijd).
Tijdens de laatste ijstijd (Weichselien, 116.000 tot 11.700 jaar geleden) raakte het keileem bedekt met een laag stuifzand, waarbij in het Schokkerbos nog keileemresten als een bult aan de oppervlakte liggen. Aan de zuid- en noordkant stroomden respectievelijk de IJssel en Vecht waardoor daar rivierduin ontstond van het zand dat door de overheersend westenwind uit de omliggende rivierbeddingen is opgestoven. Tijdens het Holoceen ontstond een laag van twee tot vijf meter veen als gevolg van zeespiegelstijging, waarbij in een groot gebied in en rondom de Zuiderzee hetzelfde gebeurde. Tot 1200 jaar geleden is dit proces hier doorgegaan.
Tot aan het begin van de 19e eeuw werd gesproken van Emmeloord en Ens, waarmee hetzelfde eiland bedoeld werd. Emmeloord omvatte het noordelijke deel en viel onder Holland, Ens omvatte het zuidelijke deel en viel onder Overijssel. In 1806 werden de twee delen van het eiland een bestuurlijk geheel onder de naam Schokland. De naam is waarschijnlijk afgeleid van ‘schokke’, een rietplag of gedroogd stuk koemest dat als brandstof diende.
Het noordelijke Emmeloord behoorde in de Middeleeuwen toe aan de heren van Kuinre die het eiland gebruikten als uitvalsbasis voor hun rooftochten. Ze sloegen er zelfs hun eigen munten. Na lange tijd privébezit geweest te zijn, werd Emmeloord in 1660 door de stad Amsterdam gekocht. Kerkelijk hoorde het onder het aartsdiakonaat van Deventer. Vanaf de 17e eeuw stond in Emmeloord een katholieke kerk. Schokland was in de middeleeuwen veel groter dan nu. Door zware stormen en landafslag werd het eiland steeds kleiner.
De armoede op Schokland was zeer groot, vooral in Emmeloord. De visserij was vanaf het begin van de 19e eeuw nauwelijks levensvatbaar en Schokland was de armste gemeente van Nederland. Om deze reden besloot de Nederlandse regering in 1859 het hele eiland te ontruimen. De ongeveer 650 Schokkers verhuisden naar de vaste wal en de huizen op Schokland werden afgebroken. Schokland werd een vrijwel verlaten eiland in de Zuiderzee. Ironisch genoeg werd het eiland na 1859 nauwelijks kleiner en is het nog zelden door stormen bedreigd.
Nadat de dijk om de Noordoostpolder in 1940 was gesloten werd er begonnen met het droogpompen van de polder. Met het droogvallen van de Noordoostpolder in 1942 werd het eiland volledig omgeven door land.
Met het verlagen van de grondwaterspiegel ten behoeve van de omliggende Noordoostpolder, oxideerde het veen en werd het door inklinking compacter. Het oppervlak van het eiland is hierdoor sinds de drooglegging al zo’n anderhalve meter gezakt. Zulke inklinking is onomkeerbaar: bij vernatting van het veen zet de ondergrond niet meer uit. Sinds de jaren 90 worden wel plannen gerealiseerd om de oostkant van het eiland te vernatten en zodoende verdere inklinking en verlaging van het voormalige eiland te voorkomen. In 2021 woonden er 5 mensen.
Via het Schokkerbos zijn we terug gefietst en werd het museum en de kerk bezocht. In het museum zijn de archeologische vondsten te zien die in de loop der jaren zijn gevonden. Het was een zeer leerzame excursie met dank aan de gidsen.
Meer weten over Schokland en zijn geschiedenis? Kijk op Schokland door de eeuwen heen