Begin 2020 stond er in VVA-A-Magazine een artikel over Bernhard Hanskamp en zijn boek Gewogen Ruimte. Daaruit ontstond het idee om een VVA-excursie te organiseren naar Drenthe, de provincie waar Hanskamp 40 jaar beleidsmedewerker ruimtelijke ordening was. Deze excursie kon, o.a. door de coronapandemie, pas plaatsvinden op 29 oktober 2021.
Ongeveer 20 belangstellenden meldden zich bij zalencentrum Meursinge in Westerbork voor een presentatie van een uur. Met een paar kaarten die ook in het boek staan schetst Hanskamp globaal de ruimtelijke situatie in Drenthe tussen 1940 en nu.
Duidelijk zichtbaar zijn de 3 plaatsen in de provincie waar bebouwing en industrie na de oorlog werden geconcentreerd: Assen, Emmen en Hoogeveen. Daarentegen liepen de andere dorpen leeg. Totaal anders was deze situatie in Noord-Brabant, waar diverse kleinere dorpen hun eigen bedrijventerreinen mochten ontwikkelen en daardoor hun omvang behielden of zelfs groeiden; iets wat in Drenthe alleen gebeurde in het dorp Roden.
Het gevolg is dat Drenthe grote gebieden kent waar, ook na diverse ruilverkavelingen en ontginningen van woeste grond, nooit is gebouwd, zelfs niet door agrariërs. Hanskamp noemt de ontstane leegte daarom kenmerkend voor de provincie. Ook laat hij zien hoe het waterlopenstelsel invloed had op de besluitvorming van Provinciale Staten.
Door het hoogteprofiel van de provincie in de vorm van een omgekeerd soepbord (hoog in het centrum, lager aan de provinciegrenzen) konden bepaalde ontwikkelingen in het landschap soms niet gerealiseerd worden.
Na de presentatie is het tijd om een deel van de provincie met eigen ogen te bekijken. Met een touringcar wordt een route van ca. 60 kilometer afgelegd, waarin 18! ruilverkavelingen plaatsvonden; enkele locaties kwamen vaker aan de beurt.
Hanskamp vertelt tijdens de rit over een boerende buurman die zo zijn zevenenveertig kleine perceeltjes in de loop der tijd zag teruglopen naar drie grote. Ten noordwesten van esdorp Elp is de tijdens de presentatie genoemde leegte goed te ervaren. Verderop bij twee belendende ruilverkavelingen moeten de deelnemers aan de excursie letten op de bouwstijl van de boerderijen.
Bij de ruilverkaveling uit de jaren ‘50 is het voorhuis van de boerderij soberder uitgevoerd dan bij de verkaveling van een decennium later. Verder is het grappig om te zien dat ruilverkavelingswegen in de voormalige gemeente Borger standaard werden aangelegd met straatklinkers in plaats van asfalt, zoals in andere gemeentes gebeurde.
De weg van Buinen naar Exloo voert over de Hondsrug en toont het verschil tussen de uitgestrekte veenkoloniën aan de ene kant en het kleinschaligere zandgebied bovenop de stuwwal aan de andere kant. De weidsheid van het veengebied biedt sinds een aantal jaren ruimte aan een moderne vorm van radiotelescopie met duizenden antennes (LOFAR, Low Frequency Array, foto onder), een variant van de schoteltelescoop van Dwingeloo.
Als de bus op de afgesproken tijd terugkeert bij het zalencentrum is er gelegenheid voor een netwerkborrel.
Wilt u ook een presentatie van Bernard Hanskamp over de ruimtelijke ordening in een ander gebied binnen Nederland, eventueel met een bustour? Neem hiervoor contact op met het VVA-bureau of rechtstreeks met Bernhard Hanskamp via b.hanskamp@planet.nl of 06-25112600.
Tekst Edwin Vriezen
Foto’s Restaurant Meursinge, Arian Bossers, LOFAR/ASTRON